معارف دینی

.‌»

معارف دینی

فلسفه توجه به قبله

در قرآن کریم تصریح شده است که: «مشرق و مغرب از آنِ خداست و به هر طرف که رو کنید، خدا آنجاست»؛ «وَ لِلّهِ الْمَشْرِقُ وَ الْمَغْرِبُ فَأینَما تُوَلُّوا فَثَمَّ وَجْهُ اللّهِ»عده‌ای با توجه به این آیه شریفه، این سؤال را طرح می‌کنند که اگر به هر سو رو کنیم آنجا محل حضور خداست، پس چه لزومی دارد که نماز را رو به سوی قبله انجام دهیم؟!

در قرآن کریم تصریح شده است که: «مشرق و مغرب از آنِ خداست و به هر طرف که رو کنید، خدا آنجاست»؛ «وَ لِلّهِ الْمَشْرِقُ وَ الْمَغْرِبُ فَأینَما تُوَلُّوا فَثَمَّ وَجْهُ اللّهِ» ⁽¹⁾عده‌ای با توجه به این آیه شریفه، این سؤال را طرح می‌کنند که اگر به هر سو رو کنیم آنجا محل حضور خداست، پس چه لزومی دارد که نماز را رو به سوی قبله انجام دهیم؟! آیا مفهوم این کار محدود کردن ذات خداوند در جهت معینی نیست؟! در پاسخ به این پرسش می‌توان گفت:
1. توجه به قبله هرگز به معنای محدود نمودن ذات پاک الهی در سمت معینی نیست؛ بلکه هدف از این حکم، نظام مند کردن عبادت بندگان است. مسئله نظم در امور مادی و معنوی ـ علاوه بر اینکه مورد تأکید دین مبین اسلام است ـ در میان تمام ملل جهان نیز یک امر پسندیده و مطلوب می‌باشد.
2. توجه عموم مسلمانان جهان به یک مرکز مقدس (کعبه) ، آن هم در هر شبانه روز پنج مرتبه، روح وحدت و یگانگی را در دل و جان آنان می‌پروراند؛ اجتماعات مختلف اسلامی را از شرق و غرب عالم به هم مربوط می‌سازد و اساس و جوهره تعلیمات جهان اسلام را به صورت «وحدت در هدف و عقیده» به دنیا نشان می‌دهد. این عمل آثار تربیتی، سیاسی، اخلاقی و اجتماعی خاصی را برای مسلمانان و جامعه اسلامی به ارمغان می‌آورد و در واقع، خانه کعبه و توجه همه به سوی آن رمز و اشاره‌ای به وحدت مسلمانان است.
کوتاه سخن اینکه فلسفه عبادت، توجه دادن بشریت به یک نقطه مرکزی است، و آن نقطه مرکزی به ظاهر و در عالم ماده، در کعبه متجلی است، و در عالم معنا و واقع، به خداوند یکتا منتهی می‌شود. به قول شاعر:
مقصود من از کعبه و بتخانه تویی تو // مقصود تویی کعبه و بتخانه بهانه
3. نمازی که رو به سوی کعبه صورت می‌گیرد، باعث تجدید خاطره ایثارگری و شرک ستیزی حضرت ابراهیم خلیل علیه السلام است، تا بدین وسیله تنفر از کفر و شرک پیوسته در دلها زنده بماند و مسلمانان لحظه‌ای از ابراز نفرت و برائت از کافران و مشرکان غافل نباشند.

4. خانه کعبه و توجه به آن، در واقع یکی از راههای آزمایش پایداری بندگان است و خداوند از این طریق انسانهای فرمانبردار را از انسانهای سرکش و عصیانگر جدا می‌سازد؛ در قرآن کریم می‌خوانیم: «وَ ما جَعَلْنَا الْقِبْلَةَ الَّتی کُنْتَ عَلَیها إلاّ لِنَعْلَمَ مَنْ یتَّبِعُ الرَّسُولَ مِمَّن ینْقَلِبُ عَلی عَقِبَیهِ»؛ ⁽²⁾ «و ما آن قبله‌ای را که قبلاً بر آن بودی، تنها برای این قرار دادیم که افرادی را که از پیامبر پیروی می‌کنند از آنهایی که به زمان جاهلیت باز می‌گردند، مشخص کنیم.‌»
اگر چه در آیه مذکور فلسفه تغییر قبله مطرح شده است؛ اما در نگاه دیگر، با بیان بسیار ظریفی حکمت توجه به قبله را نیز روشن می‌سازد، و آن این است که اساس جعل قبله و هدف از آن، آزمایش بندگان است.
امام امیرمؤمنان علیه السلام در این باره می‌فرماید: «اِنَّ اللّه َ سُبْحانَهُ اختَبَرَ الأَوَّلینَ مِنْ لَدُنْ آدَمَ إِلَی الآْخرینَ مِنْ هذَا الْعالَمَ بِأَحجارٍ لاتَضُرُّ وَ لا تَنْفَعُ وَلاتُبْصِرُ وَلاتَسْمَعُ فَجَعَلَها بَیتَهُ الْحَرامَ «الَّذی جَعَلَهُ لِلنّاسِ قِیاما»؛ ⁽³⁾ همانا خداوند سبحان، انسانهای پیشین از آدم علیه السلام تا دیگران از این جهان را با سنگهایی آزمایش کرد که نه زیان می‌رسانند و نه نفعی دارند، و نه می‌بینند و نه می‌شنوند. این سنگها را خانه محترم خود قرار داد؛ همان خانه‌ای که آن را عامل پایداری مردم گردانید.‌»
5. خداوند خانه کعبه را مظهر تواضع بندگان در مقابل عظمت خویش و نشانه‌ای گویا برای اسلام قرار داده است. بنابراین، نماز خواندن به سوی کعبه، یعنی بندگی و کرنش در برابر عظمت خداوند و حفظ شعائر الهی و نشانه‌های دین مبین اسلام. امام علی علیه السلام فرمود:
«وَ فَرَضَ عَلَیکُمْ حَجَّ بَیتِهِ الْحَرامِ، الَّذی جَعَلَهُ قِبْلَةً لِلأْنامِ، یرِدوُنَهُ وُرُود الأَنْعامِ، وَ یأْلَهُونَ إلَیهِ وُلُوهَ الْحَمَامِ، وَ جَعَلَهُ سُبْحانَهُ عَلامَةً لِتَواضُعِهِمْ لِعَظَمَتِهِ وَ إذْعانِهِمْ لِعِزَّتِهِ... جَعَلَهُ سُبْحانَهُ وَتَعالی لِلإْسْلامِ عَلَما؛ ⁽⁴⁾ خداوند حجّ خانه محترم خود را بر شما واجب کرد؛ همان خانه‌ای که آن را قبله گاه انسانها قرا داد، که چونان حیوانات [تشنه] بر آن وارد می‌شوند، و مانند کبوتران به آن پناه می‌برند. خدای سبحان، کعبه را نشانه تواضع بندگان در برابر شکوه و عظمت خود، و اعتراف آنان به بزرگی و قدرت الهی... و نشانه‌ای گویا برای اسلام قرار داد.‌»